Merkezi Yapay Zekâ, Dijital Demokrasiyi Tehdit Ediyor: DeAI İçin ya Şimdi ya da Asla

Yapay zekânın küresel geleceği 100 büyük şirketin kontrolünde şekilleniyor. Veri güvenliği, şeffaflık ve etik krizlerle boğuşan merkezi sistemlere karşı, DeAI bir alternatif olabilir mi?

Merkezi Yapay Zekâ Düzeni: Güç, Kontrol ve Belirsizlik

Yapay zekâ sektörü 4.8 trilyon dolarlık bir dev haline gelirken, bu devin dizginleri yalnızca 100 şirkette bulunuyor. Birleşmiş Milletler'in Nisan ayında yayımladığı rapor, bu şirketlerin çoğunun ABD ve Çin merkezli olduğunu vurguluyor. Bu yapı, dijital geleceğin açık ve demokratik değil, merkezi ve denetimsiz olacağına işaret ediyor.

🗣️ Manouk Termaaten (Vertical Studio AI CEO’su):

"DeAI, yani merkeziyetsiz yapay zekâ, şu an gölgede kalmış olabilir; ama dijital dünyada adaletin garantisi yalnızca buradan geçiyor."

🔒 Merkezi Sistemlerin Skandalları

🎨 Microsoft Copilot Skandalı:

Copilot, çocukları içeren uygunsuz görseller üretince hem kamuoyu hem de düzenleyicilerden sert tepki aldı. Moderasyon sistemleri güncellendi ama olan oldu: kapalı kaynak kodlu sistemlerin tehlikesi gözler önüne serildi.

💹 Citadel ve Finansal AI Skandalı:

Finans sektöründe yapay hacim üreterek borsa manipülasyonu yaptığı iddia edilen algoritmalar, Citadel'in AI modelini tartışmalı hale getirdi.

🛰️ Google & Project Maven:

Google’ın ABD Savunma Bakanlığı’yla geliştirdiği Project Maven, etik kriz yarattı.

“Google savaş teknolojisi geliştirmemeli,” diyen çalışanlar Sundar Pichai’ye açık mektup yazdı ve projenin iptalini talep etti.

✍️ Google’ın eski sloganı "Don’t be evil" artık yalnızca ironik bir hatırlatma.

🌐 Neden DeAI?

Merkeziyetsiz yapay zekânın (DeAI) sunduğu avantajlar:

Açık kaynaklı kod ve denetlenebilirlik

Veri gizliliği ve bireysel kontrol

Tek noktadan çökme riskinin ortadan kalkması

Edge computing ile daha düşük gecikme

Topluluk odaklı ve demokratik yönetişim

Ancak bu vizyonun gerçeğe dönüşmesi için ortak standartlar, güçlü topluluklar ve regülasyonlarla sağlıklı iletişim şart.

🏛️ Devletler ve Dev Şirketler Yarışın Çok Önünde

Yine de gerçek şu: DeAI henüz marjinal bir konumda.

Ulus devletler bu yarışta en agresif oyuncular.

Çin 2030 yılına kadar AI'de küresel liderliği hedefliyor.

Putin açıkça dile getirdi:

“AI yarışını kazanan, dünyanın hâkimi olacak.”

Bu düzlemde, toplumların büyük kısmı yapay zekâya ilk kez merkezi sistemler aracılığıyla temas ediyor. Yani adaptasyon, etik kaygılar olmadan ve şeffaflık dışlanarak ilerliyor.

🚧 DeAI'nin Önündeki Engeller

Yetersiz finansman ve kaynak erişimi

Kurumsal ağlar ve kamu ihalesi süreçlerinden dışlanma

Gecikmiş regülasyonlar

Kamuoyunda bilinirliğin azlığı

Ancak tarih, çoğu zaman David'in Goliath’ı yendiğini gösteriyor. Yeter ki topluluk birliği sağlansın, teknoloji şeffaflık ve güvenlik öncelikleriyle gelişsin.

Bugünün yapay zekâ dünyası, birkaç dev şirketin kapalı kapılar ardında kurduğu kuralların hâkimiyetinde. Bu model; veri güvenliği, etik denetim ve halk yararı gibi değerleri arka plana atıyor.

DeAI ise bize başka bir dijital gelecek vadediyor:

Açık, adil, topluluk temelli ve denetlenebilir. Ama bu gelecek için beklemek değil, inşa etmeye başlamak gerekiyor.